Biyografiler

Ulric Neisser (1928-2012)

1928 yılında Almanya Kiel’de dünyaya gelen Ulric Neisser, 3 yaşında ailesiyle birlikte ABD’ye taşındı. Harvard’da fizik eğitimi görmüştür ancak George Miller’in görüşlerinden etkilenmesi, Neisser’ı psikolojiye yöneltmiştir.

Neisser, iletişim psikoloji dersleri alırken aynı zamanda Koffka’nın Gestalt Psikolojisinin İlkeleri adını verdiği kitaptan da etkilenmiştir. Neisser, bunun üzerine 1950’de Swatmore’da yüksek lisansını bir Gestalt psikologu olan ve hayvanlarda da bilişsel süreçlerin olduğundan bahseden Wolfrang Köhler ile birlikte tamamlamıştır. Doktora eğitimi için tekrardan Harvard’a dönen Neisser, 1956’da bu eğitimini bitirmiştir.

Neisser, bilişsel yaklaşıma ilgi duymasına rağmen akademik kariyeri için davranışçılığın hakîm olduğu bir dönemdeydi ve davranışçılık görüşünü kabul etmesinden başka çaresi yoktu. Ancak Neisser’ın akademik kariyerindeki ilk işini Maslow’un psikoloji bölüm başkanlığını yaptığı Brandeis Üniversitesi’nde yapması, onun için büyük bir avantajdı. Maslow, o dönemler davranışçılıktan tamamen kopan bir hümanist psikologtu.

Hümanistik psikolojinin kurucusu olan Maslow, her ne kadar Neisser’ı psikolojinin üçüncü gücü olmak üzere yola çıkan -ilk iki güç; davranışçılık ve psikanaliz- hümanistik psikolojiye çekmek istese de bunu başaramamıştır. Buna karşın Maslow, Neisser’i bilişsel görüşüne ilgisini geliştirmesi adına olanaklar sunmuştur.

Neisser, 1967 yılında alanı kuran ve adını veren “Bilişsel Psikoloji” adlı kitabını bastırmıştır. Neisser, bu kitapta nasıl bir psikolog olduğunu ve nasıl bir psikolog olmak istediğini anlatmıştır. Neisser’in Bilişsel Psikoloji kitabı döneminde kısa sürede oldukça popüler olmuştur ancak Neisser bu durumdan rahatsız olmuştur. Bunun nedeni Neisser’in amacının yeni bir ekol oluşturmak değil, psikolojiyi davranışçılık yaklaşımından uzaklaştırmak istemesinin olmasıydı. Ayrıca Neisser, bilişsel meselelerin sadece psikolojiye bağlı olmadığını yalnızca onun parçalarından biri olabileceğinden bahsetmiştir.

Psikoloji biliminin üçüncü gücü olan bilişsel psikolojinin “babası” olan Neisser, kitabında biliş terimini en iyi şekilde açıklamıştır: “Biliş terimi, duyusal girdilerin dönüştürüldüğü, azaltıldığı, yeniden gözden geçirildiği, depolandığı ve kullanıldığı bütün süreçlere işaret eder.” Biliş kelimesi, bilişsel psikolojinin alanlarını kapsamaktadır.

Neisser, alanın tanınmasını sağlayan kitabından dokuz sene sonra, 1976’da, Biliş ve Gerçeklik adlı kitabını yazmıştır. Neisser bu kitabında, bilimsel geçerliliğin yanlızca laboratuvar ortamına daraltılmasının doğru olmadığından bahsetmiştir. Ulric Neisser, gerçek dünya ortamının, psikolojik araştırma sonuçlarının geçerli olabilmesi için gerekli olduğu konusu üzerinde sıkça durmuştur. Ayrıca Neisser, bilişsel psikologların araştırma bulgularını pratik problemlere uygulaması konusunda ısrar etmiştir.

Algı döngüsüne dayanarak, Neisser ve Robert Bacon bir dizi seçim araştırması deneyi -şimdi dikkatsiz körlük denmektedir- gerçekleştirdi. Bu deneylerde, insanlar aynı ekranda farklı olayların aşırı yüklenmiş videolarını izlemişlerdir. Örneğin, bir takım bir oyuncunun basketbol paslarını sayarak bir etkinliği aktif olarak takip ettiğinde, sahnede yürüyen bir şemsiye kadın gibi bazı şaşırtıcı yeni olayları kaçırırlar. Bu çalışmaların oluşturulmasıyla ilgili olarak Neisser, akşamları pencereden dışarı bakmaya teşvik edildiğinde dinleme pratiğine benzer bir yol bulmaya çalıştığını söyledi. Pencerenin dışındaki dünyayı görebildiğini ya da yansımasını odanın penceresinden odaklayabildiğini fark etti. İkinci bir odak çalışmasında Neisser, Elizabeth Spelke ve William Hirst ile çoklu görev yaptı. İnsanların, görevi değiştirmeden veya otomatikleştirmeden aynı anda iki zor görevi gerçekleştirmeyi öğrenebileceklerini keşfettiler.

Oluştuğu andan itibaren çok yüksek ses getiren yaklaşımın kurucusu olan Neisser, büyük bir eleştirmen olarak davranışçılığı eleştirdiği gibi bilişsel psikolojiyi de çok sert bir şekilde eleştirmiştir. 17 yıl kadar Cornell Üniversitesinde bulunan Neisser, Atlanta’da Emory Üniversitesinde de görev almıştır. Ulric Neisser, 2012 yılında New York’ta parkinson hastalığı sebebiyle vefat etmiştir.


Kaynakça:

  • Schultz, Duane P., Schultz, Sydney Ellen (2004). Modern psikoloji tarihi (Y. Aslay, Çev.). Kaknüs Yayınları.
  • Simons, Daniel J. (2007). Inattentional blindness. Scholarpedia, 2(5):3244. doi:10.4249/scholarpedia.3244

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️

Başa dön tuşu