Gelişim Psikolojisi

Zorbalığın Sanal Yüzü: Siber Zorbalık

Siber zorbalık kavramı bilişim ve iletişim teknolojilerinin hızla gelişmesiyle birlikte hayatımıza girmiş olan yeni bir zorbalık türüdür. Geleneksel zorbalık türünün sanal alemdeki uzantısı izlenimi veren bu zorbalık türü özellikle bilişim ve iletişim teknolojilerine ilgisi fazla olan ergenlik dönemi yaş grubundaki bireyler için risk olarak gözükmektedir.

Ergenlerin gelişim özellikleri, bilişim ve iletişim teknolojilerindeki hızlı gelişim ve değişmeler göz önüne alındığında, ergenlerin gerçek yaşamdaki sosyal etkileşimlerini sanal aleme taşıdıkları söylenebilir. Bu sosyal etkileşimlerin istenmeyen bir sonucu olarak ortaya çıkan zorbalık davranışının da aynı şekilde sanal ortama taşındığı da yadsınamaz bir gerçektir. Sanal aleme taşınan bu zorbalık türü, siber zorbalık olarak adlandırılmaktadır. Bu zorbalık türü çağımızda gelişen bilişim ve iletişim teknolojilerin hayatımıza eklediği bir sorun olarak da gösterilmektedir.

Siber Zorbalık Nedir?

Bilgi ve iletişim teknolojileri aracılığıyla bir insan ve gruba zarar vermek için onlara isimsiz çağrı gönderme, kimliği gizleyerek zararlı e-postalar (spam) atma, hakaret ve tehdit içerikli ses, görüntü ve metinler yayma gibi eylemler siber zorbalık olarak isimlendirilmektedir (Arıcak, 2009).

Siber zorbalık, bir birey veya grubun bilişim ve iletişim araçlarını diğer bireylere kasıtlı olarak zarar vermek amacıyla art niyetle, düşmanca ve yineleyen biçimde kullanması şeklinde tanımlanmaktadır (Belsey, 2008; Akt: Eroğlu ve Güler, 2015).

Özetle siber zorbalığı, bilişim ve iletişim teknolojilerini kullanarak diğer bireylere kasıtlı olarak zarar vermeyi amaçlayan ve daha çok ilişkisel zorbalık davranışlarıyla (dedikodu, iftira vs.) ilişkilendirilebilecek yazılı, görsel vb. materyallerin kullanılmasıyla yapılan zorbalık türü olarak da tanımlayabiliriz.

Ergenler neden siber zorbalıklar yapar ve geleneksel zorbalıklarla farkları nelerdir?

Kowalski, Limber ve Agatson (2008), gençleri siber zorbalığa iten sebepleri; siber zorbalık aracılığıyla başkaları üzerinde kontrol kurma, saygınlık kazanma, gerçek yaşamda davranışa dökemedikleri saldırganlık içeren düşlemlerini sanal ortamda hayata geçirme, sanal dünyada intikam alma, sert ve soğukkanlı görünme isteği, düşüncesiz davranma, yakalanma olasılığının okul zorbalığına göre düşük olması, kimliğini gizleme ve mağdur ile yüz yüze iletişim kurmak zorunda olmama olarak göstermektedir (Akt: Yaman, Eroğlu ve Peker, 2011).

Şahin ve Akbaba (2017), siber zorbalık ve geleneksek zorbalık arasındaki farklılıklar olarak şunları göstermiştir:

  1. İlk ve en önemli farklılıklardan biri geleneksel zorbalıkta mağdur kurbanı çoğunlukla tanımaktadır. Sanal zorbalık olaylarında ise mağdur zorba kişileri çoğunlukla tanımıyordur.
  2. İkinci en önemli farklılık geleneksel zorbalıkta zorba, fiziksel açıdan çoğunlukla mağdurdan daha güçlü iken, sanal zorbalıkta teknik araç gereç kullanımı konusunda bilgili olmak zorbaların önemli özelliği haline gelmektedir. Diğer bir nokta ise geleneksel zorbalık ya okulda ya da mağdurun yaşadığı mahallede gerçekleşmektedir. Bu yönüyle mağdur zorbanın bulunduğu ortamdan uzaklaştığında, çoğunlukla zorbalık olaylarından kurtulmaktadır ancak sanal zorbalık olayları sanal ortamda gerçekleştiği için her an ve her ortamda mağdur sanal zorbalık olaylarına maruz kalabilmektedir.
  3. Üçüncü en önemli farklılık süreç ile ilgilidir. Geleneksel zorbalık genellikle zorbalarla mağdurların aynı ortama geldikleri durumlarda gerçekleşen bir sürece sahiptir ve genellikle mağdurların mevcut ortamları ve arkadaş çevreleri değiştiğinde zorbalık olayları son bulabilmektedir. Sanal zorbalık, sanal ortamda gerçekleştiği için, süreçte sanal kanıtlar hariç fiziksel bir durum söz konusu olmadığından, sürecin izlenmesi ve anlaşılması oldukça zordur.
  4. Dördüncü önemli farklılık ise zorbalık olaylarının etkileri ile ilgilidir. Geleneksel zorbalık olaylarında etki genellikle fiziksel olmakta ve psikolojik etkilerinin de bulunmasına rağmen, çok büyük yıkıcı etkiler meydana gelmeyebilmektedir. Sanal zorbalık olaylarında ise sanal ortamda zorbalık olaylarının ulaştığı kitle sayısının yüksek olması, olumsuz etkileri artırabilmektedir.
  5. Beşinci önemli fark sanal zorbalık davranışının çok çeşitli şekillerde ortaya çıkabilmesine yöneliktir. Geleneksel zorbalık akranlar arası iletişim yoluyla ortaya çıkabilirken sanal zorbalık da arkadaş ağı sanal ortamda sınırsızca genişleyebilir.
Siber Zorbalığın Psikolojik Etkileri; Okul ve Sosyal Yaşama Yansımaları

Dilmaç (2009) tarafından yapılan araştırmada saldırganlık ve ilgi görmenin sanal zorbalığı olumlu olarak yordadığı, yakınlığın ise sanal zorbalığa maruz kalma durumunu negatif olarak yordadığı tespit edilmiştir; sebat değerleri yükseldiğinde sanal zorbalığa maruz kalma oranı ve gelecekte sanal zorbalığa karışma olasılığı düşmekte; zorbalığa karışmayan ve hiç zorba ve mağdur olmayanların yüksek düzeyde duyguları anlama, empati ve şefkat özellikleri taşımakta ve bu özelliklerinden dolayı onların sanal zorbalığa karışmadığını söylemek mümkündür.

Akbulut ve Çuhadar (2010) tarafından siber zorbalık mağdurlarının sonrası için en sık yaşadıkları psikolojik problemlerin korku ve endişe olduğu belirtilmiştir. Siber zorbalığa maruz kalanların sonrasında ne yaşayacaklarını kontrol edemedikleri için yüksek derecede paranoya yaşadıkları belirtilmektedir. Yaşadıkları bu durumlar sonrasında çevrelerindeki insanlara güvensizlik geliştirerek sosyal izolasyonu tercih ettikleri ifade edilmektedir. Yaşadıkları bu sıkıntılar beraberinde akademik başarısızlığı da getirmektedir. Ayrıca başka bir araştırmada siber zorbalığa maruz kalan öğrencilerin sonrasında kızgın, üzgün olduğu ve depresif belirtiler gösterdiği bulunmuştur (Mishna ve arkadaşları, 2010; Akt: Bingöl, 2013).

Siber zorbalık deneyimi gençlerin depresyon, madde kullanımı ve suç işleme oranlarını yükseltmekte; bu gençler kuralları çiğneme, saldırganlık, okuldan kaçma, okula devamsızlık ve okula silah getirme gibi davranış problemlerine daha yatkın olmakta; zorbalık yapan veya kurban rolünde olduğunu belirten ergenler problem davranışlar, alkol ve sigara kullanımı, depresif belirtiler ve düşük okul başarısı göstermekte; internetteki zorbaca davranışlardan olumsuz yönde etkilenmekte ve bu davranışları okulda ve evde arkadaş ilişkilerine yansıtmakta; üzgün, aşırı şekilde korkutulmuş ve utandırılmış hissetmekte; sürekli yaşadıkları olayı düşünüp çevresine ilgilerini kaybetmekte ve daha fazla stresli olmakta; sosyal anksiyete yaşamakta; siber zorbanın kimliğini gizlemesi yüzünden daha kuşkucu olmakta; düşük benlik algısı geliştirmekte, konsantrasyon bozukluğu nedeniyle zayıf akademik performans ve depresyon belirtileri göstermekte; şiddet uygulamaya ve intihar etmeye daha eğilimli olmaktadır (Beran ve Li, 2005; Juvonen ve Gross, 2008; Meadows vd., 2005; Mitchell, Ybarra ve Finkelhor, 2007; Patchin ve Hinduja, 2006; Raskauskas ve Stoltz, 2007; Wolak vd., 2006; Ybarra, Diener-West, Leaf, 2007; Ybarra ve Mitchell, 2004a; Ybarra ve Mitchell, 2007; Akt: Aksaray, 2011; Eroğlu, 2014).

Willard (2007), siber zorbalığın siber mağdurun duygusal ve sosyal iletişimini olumsuz etkilediğini, arkadaşlık kurmada güçlük yaşamasına neden olduğunu, sınıf arkadaşlarıyla iletişim kurmada zorlanmasına yol açtığını ve siber mağduru yalnızlığa ittiğini ifade etmektedir (Akt: Yaman, Eroğlu, Peker: 2011).

 

İlginizi Çekebilir: Akran Zorbalığı


Kaynakça:

  1. Akbulut, Y. & Çuhadar, C. (2010). Reflection of preservice information technology teachers regarding cyberbullying. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 2(3), 67-76.
  2. Akbaba, S. & Şahin, M. (2017). Okulda ve sanal ortamda zorbalık ve empati. İstanbul: Nobel Yayıncılık.
  3. Aksaray, P. D. S. (2011). Siber zorbalık. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20(2).
  4. Arıcak, O. T. (2009). Psychiatric symptomatology as a predictor of cyberbullying among university students. Eurasian Journal of Educational Research (EJER), (34).
  5. Bingöl N. (2013). Lise öğrencilerinin siber zorba ve mağdur olma davranışları ile yakın sosyal çevreden algıladıkları sosyal destek düzeyleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Fatih Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. İstanbul.
  6. Dilmaç, B. (2009). Sanal zorbalığı yordayan psikolojik ihtiyaçlar: Lisans öğrencileri için bir ön çalışma. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 9(3), 1291-1325.
  7. Eroğlu, Y. (2014). Ergenlerde siber zorbalık ve mağduriyeti yordayan risk etmenlerini belirlemeye yönelik bütüncül bir model önerisi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Bursa.

 

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️

Başa dön tuşu