KuramlarTerapiler

Şema Terapi

Jeffrey Young ve arkadaşları tarafından geliştirilen ve Bilişsel-davranışçı, Psikodinamik ve Gestalt terapi yaklaşımlarının eksik kaldığı noktaları görüp etkin yanlarını bütünleştirici bir şekilde sunan terapi yaklaşımıdır. Terapinin amacı içyapıyı yeniden düzenlemektir (Kellog ve Young, 2006) yani çocukluk ve ergenlik döneminde belirgin kökenleri bulunan kronik ve kişilikle ilgili bozuklukların açıklanması ve tedavi edilmesine dayanan bir modeldir (Arslan, 2017). Anne karnı gibi güvenli ve bilindik bir alandan çıkıp yeni ve bilmediği bir dünyaya gözlerini açan bebeğin bu yeni ortama uyum sağlamak için çeşitli ihtiyaçlarının karşılanması gerekmektedir. İhmale dayanan bir ortamda yetişen çocuk yenidünyayı güvensiz bir alan olarak algılamakta ve uyumsuz düşünce, tutum ve davranışlar geliştirebilmektedir. Bu açıdan incelendiğinde yaşamın erken dönemlerinde çocuğun bakım alma, şefkat ve ilgi görme, onaylanma ve temel ihtiyaçların karşılanması gibi hakları olmasına rağmen bu ihtiyaç sinyallerinin algılanmaması uyumsuz şema stillerinin gelişmesine sebep
olabilmektedir. Bu şemalar yetişkinlik döneminde birtakım yaşam olayları tarafından aktive olduğunda kişiler bilinçdışı bir şekilde olayları çocukluklarındaki travmatik yaşantılara benzer olarak algılar ve yorumlarlar (Arslan, 2017). Sonuç olarak çarpıtılmış algılar ve değişime direnç gösteren bu şemalar, kişinin olumsuz duygular içerisinde olmasına sebep olmaktadır. Young ve arkadaşları (aktaran Arslan, 2017) erken dönem uyumsuz şemalarının temelinde 3 temel süreç olduğunu
vurgulamaktadır:

  1. Temel Duygusal İhtiyaçların Karşılanmaması: Erken dönemde çocuğun ‘ Bakımım sağlanıyor mu?, Güvende miyim?, Umursanıyor muyum?, Kabul görüyor ve seviliyor muyum? ‘ gibi düşünsel ve algısal süreçleri vardır. Bu süreçte ihtiyaçların görmezden gelinmesi ve karşılanmaması uyumsuz şemaların oluşmasına sebep olmaktadır.
  2. Erken Dönem Yaşantılar: Erken dönem uyumsuz şemaların temelinde çoğunlukla zorlayıcı çocukluk yaşantıları yatmaktadır (Arslan, 2017). Bu yaşantılar; ihtiyaç ifadesinin engellendiği, fiziksel ya da sözel olarak cezalandırıldığı, bireyselleşmenin aşırı engellendiği veya serbest bırakıldığı ebeveyn tutumlarının içselleştirilmesi sonucu oluşmaktadır.
  3. Duygusal Mizaç: Çocuğun mizaç özelliklerinin erken dönem yaşam deneyimleri üzerinde etkisi olduğu düşünülmektedir. Çünkü çocuğun mizaç ve ebeveynin tutumları arasındaki uyumsuzluk, karmaşık içselleştirmelere sebep olabilmektedir.

Şema Alanları

Çocuğun erken dönemde görmezden gelinen ve karşılanmamış ihtiyaçları veya tam tersi olarak aşırı tetikte ve koruyucu bir tutumla karşılanan ihtiyaçları çeşitli uyumsuz şemaların ve bu şemaları içeren alanların aktive olmasına yol açmaktadır. Şema terapi modelinde yer alan 5 şema alanı bulunmaktadır:

  1. Zedelenmiş Otonomi
  2. Kopukluk/Reddedilmişlik
  3. Başkalarına Yönelimlilik
  4. Yüksek Standartlar

Şema Terapide Modlar

Çocuk Modları

Dürtüsel davranış örüntüleri şeklinde karşımıza çıkmaktadır. İncinmiş/yaralı çocuk modunda birey kendisini başkaları tarafından anlaşılmamış, desteklenmemiş, umursanmamış, ihmal edilmiş, yalnız ve üzgün bir çocuk gibi hisseder. Kızgın çocuk modu genellikle incinmiş çocuğun öfke hisseden tarafıdır. Çünkü temel ihtiyaçları karşılanmayan ve ihtiyaçlarını talep etme halinde cezalandırılan çocuk öfkesini işlevsiz biçimde göstermeye başlamaktadır. Dürtüsel çocuk modunda kişi isteklerinin hemen şu anda karşılanmasını talep eder. İlkel bir çocuk gibi kontrolsüz davranışları vardır. Mutlu çocuk modu işlevsel ve sağlıklı bir moddur. Kişi başkaları tarafından kabul, ilgi ve bakım görmüş veya kendisini olduğu gibi kabul etmiştir.

Ebeveyn Modları

Öğüt verici, cezalandırıcı, talepkar ve kontrol edici biçimde karşımıza çıkmaktadır. Talepkar ebeveyn kişiden sürekli yüksek standartlar çerçevesinde olmasını ister. Bireyin yaşamında hataya, başarısızlığa ve düzensizliğe yer yoktur. Başkalarının istek ve ihtiyaçları birey tarafından daha öncelikli olarak algılanmaktadır. Cezalandırıcı ebeveyn kişinin yargılayıcı ve eleştirel tarafıdır. Yaşam kurallarının kesinkes uygulanması gerektiği yönünde çarpık algılamalar mevcuttur. Eğer kurallar uygulama aşamasında sekteye uğrarsa kişinin/kişilerin cezayı hak ettiği düşüncesi söz konusudur. Sağlıklı yetişkin modu kişiliğin gerçekçi, realist ve işlevsel tarafıdır. Birey tam anlamıyla kendini olduğu gibi kabul etmiş, olumlu ve olumsuz tarafları ile barış halindedir.

Uyumsuz Başa Çıkma Modları

İşlevsel olmayan, olumsuz şemalar kişide bazı savunma mekanizmalarının gelişmesine sebep olmaktadır. Teslimci modda kişi kendi içine dönemez ve ötekinin talepleri ön plandadır. Zorlayıcı durumlar/kişiler karşısında çatışmaları yönetememekten çekindiği için koşulsuz kabul ve memnun etme durumu söz konusudur. Kopuk korungan modda kişi kendi ve ötekinin duyguları ile iletişimi kesmiştir. Soğuk, bağlantı kurmayan ve kaçınan bir yapıda kendisini gösterir. Genellikle istekler, avutucu eylemlerle geçiştirilir. Aşırı telafi modu uyumsuz biçimde kendini abartan, kibirli, küçümseyici, başkaları üzerinde denetim kurmak isteyen, büyüklenmeci tavırları kapsamaktadır.


Kaynakça:

  1. Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal Elkitabı, Beşinci Baskı (DSM-5). Tanı Ölçütleri Başvuru Elkitabı’ndan çeviren Köroğlu E, Hekimler Yayın Birliği, Ankara, 2014.
  2. Arslan, R. (2017). Algılanan Ebeveynlik Biçimleri, Erken Dönem Uyumsuz Şemalar ve Kişiler Arası Bağımlılık Eğilimi Arasındaki İlişkiler: Şema Terapi Modeli Çerçevesinde Bir İnceleme (Master’s thesis, Sosyal Bilimler Enstitüsü).
  3. Kellogg, S. H., & Young, J. E. (2006). Schema therapy for borderline personality disorder. Journal of clinical psychology, 62(4), 445-458.
  4. Soygüt, G., Karaosmanoğlu, A., & Çakir, Z. (2009). Erken Dönem Uyumsuz Şemaların Değerlendirilmesi: Young Şema Ölçeği Kısa Form-3’ün Psikometrik Özelliklerine İlişkin Bir İnceleme. Turk Psikiyatri Dergisi, 20(1).

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️

Başa dön tuşu