GenelTerapiler

Psikoloji Sahnesi: Psikodrama

Tüm dünya bir sahnedir. Ve bütün erkekler ve kadınlar sadece birer oyuncu. Sahneye girerler ve çıkarlar ve bir kişi birçok rolü birden oynar.


William SHAKESPEARE

Jacob L. Moreno (1889-1974)

Jacob Levy Moreno, Bükreş’te 1889 senesinde doğmuştur. Rumen asıllı Amerikalı psikiyatrist, psikososyolog ve aynı zamanda eğitimcidir. Tıp ve Psikoloji öğrenimini Viyana’da yapmış, 1925 senelerinde Viyana’da yaşamıştır(6). Mutlu bir çocukluk geçirmiştir fakat Viyana’da yaşadığı sırada anne ve babasının ayrılmasıyla zor bir döneme girer. Moreno bu dönemde zamanının büyük bir kısmını okumaya ve meditasyon yapmaya vermiştir. Moreno kendini, Tanrı’yı ve dinleri sorguladığı bir dönem yaşamıştır(1). Moreno aslında önce din adamı olmak istemiştir. Teoloji ve Pozitif bilimler arasında savrulmuştur(6). Bu sorgulamanın sonucunda aslında sözcüklerden çok eylemlerin iyi bir öğreti olduğunu kavramıştır. Tıp öğrenimine kaldığı yerden devam eden Moreno, uzmalık alanı olarak psikiyatriyi seçer(1). Grup psikanalizi ve özellikle Psikodramayı kurmuş, bu alanlarda başarılı sonuçlar elde etmiştir. Bireyleri incelerken Sosyometriyi keşfetmiş, bu konusa eserler yayımlamıştır. Toplum sosyolojisi olarak tanımladığı sosyometriyi, insan ilişkilerini ölçen bir bilim olarak ifade etmiştir. 1942 yılında Sosyometri Derneğini kurmuştur. Moreno, felsefeyle de ilgilenmiş, Bergson, Varoluşçu filazoflardan, Darwin, Nietzche, Freud, Mead ve Marx’tan etkilenmiştir(6).

Moreno çocukluk döneminde arkadaşlarıyla nasıl Tanrıcılık oynadığını anlatmıştır. Bu oyuna Tanrı ve Melekleri ismini vermiştir ve kendisi Tanrı rolündedir. Meleklerin biri uçmaya başlar ve kendisine neden uçamadığını sorar. Moreno da karşı koymak amacıyla uçmaya çalışır ve düşüp kolunu kırar. Seneler sonra Moreno olanları anlatırken ”o zamandan beri psikodramanın düşmüş tanrılar için terapi olduğunu düşünürüm” demiştir. Moreno’ya göre, her kişi dahidir ama bazı kişiler bunu diğerlerinden daha iyi yaşamaktadır. İnsanları, başarılı olmabilmeleri durumunda eski hallerine döndürmeyi seçmiştir. Moreno’nun aslında hem dehaya hem de Tanrı’ya yakın olan çocuklara ve psikotik hastalara ilgi duymasının sebebi aslında buradan gelmektedir. Psikodramanın ortaya çıkışı bu yönde olmuştur, tedavi ediciliğinin yanında iyi bir yol bulmak isteyenler için kişisel gelişim yöntemi haline gelmiştir(5).

Psikodrama Nedir?

Psikodrama Yunanca bir kelime olan ‘psyche (ruh)’ ve ‘drama (eylem)’ sözcüklerinden oluşmaktadır. Psikoterapi uygulaması olarak görülen yöntem, 1930 yıllarından başlayarak pedagoji, endüstri ve öğrenim gibi birçok alanda kullanılmıştır. Psikodramayı ülkemize getiren kişi Prof. Dr. Abdülkadir Özbek‘tir ve bu alanda birçok kişiyi yetiştirmiş, ülkemizde geniş bir psikodrama ailesi oluşturmuştur(1). Jacob Levy Moreno psikodramanın kurucusudur, psikolojik bir yöntemdir ve kökeni Avusturya’nın geleneksel kültüründe bulunan varoluşçu-dinsel bir yaklaşımdan almaktadır: “İki kişi karşılaşırlar; göz göze, yüz yüze. Yakınlaştıklarında ben senin gözlerini çıkarıp kendime takacağım, sen benim gözlerimi çıkarıp kendine takacaksın. Böylece, sen bana benim gözlerimle, ben sana senin gözlerinle bakacağız(4).

Psikodrama, ‘Kendingenlik, Yaratıcılık ve Eylem‘ olmak üzere üç temele dayanmaktadır. Moreno’ya göre insan eyleme yönelik bir canlıdır ve eylem kendiliğindenliğin doğal sonucudur. Eylem, bireyin kendini ifade ediş şeklidir. Psikodrama da insanın en belirgin özelliği olan eylemden, kendini ifade şekli olarak yararlanmaktadır(2). Psikodramada geçmiş olaylar, geleceğe dair umutlar ve korkular şimdiki zamanda çözümlenmektedir. Bireye sorunları konusunda konuşma dışında bu sorunları sahneleme olanağı veren bir yöntemdir. Grup üyelerine sorunlarını grup içerisinde eylem ve sözlerle sergileme fırsatı verir, duyguları ifade etmek, hem kendisi hem sorunlar konusunda bilinçlenme sağlamak açısından etkilidir(4).

Psikodramanın Temel Ögeleri

Psikodramanın beş temel ögesi vardır(1):

  • Sahne (Psikodramanın geçtiği yer, mekanın nasıl kullanılacağına protagonist karar verir)
  • Protagonist (Kendi yaşantısını getiren kişi, baş oyuncudur)
  • Yönetici/Terapist (Psikodramanın tüm aşamalarından sorumlu olan yöneticidir. Bireylerdeki yaratıcılığı, spontanlığı ve eylemi harekete geçirir. Yön verici ve yorumlayıcıdır)
  • Yardımcı Egolar (Protagonisttin yaşantılarında ve ruhsal sorunlarının oluşumunda yeri olan kişileri canlandırmak üzere seçilen grup üyeleridir)
  • Grup (İzleyicilerle birlikte gruba katılanların tümü)

Psikodramanın Temel Aşamaları

Isınma Aşaması

Psikodrama oturumu ısınma aşaması ile başlamaktadır. Bu aşamada grup üyeleri ve yönetici konuya ve role hazırlanır. Kimin protagonist olacağına karar verilir(1). Bu aşama grup bütünlüğünü ve güveni teşvik etmektedir. Başarılı bir ısınma aşaması, başarılı bir gidişatın habercisidir(5).

Oyun Aşaması-Eylem

Oyun aşaması, grup üyelerinin veya protagonist temelli olan bir aşamadır, eylem aşaması olarak da bilinir. Isınma aşamasında karar verilen konular bu aşamada eyleme dökülür. Yönetici, protagonistten canlandırılıcak olan olayın geçtiği ortamı tanımlamasını ister. Olayın nerede, ne zaman, nasıl bir ortamda ve kimlerle yaşandığını protagonist anlatır. Oyunlaştırma, dekor ve sahneninde tamamlamasıyla başlar. Yönetici bu aşamada protagonistin yanındadır(5). Bu aşamada uyulması gereken belli başlı kurallar vardır:

  • Psikodramada, olayları anlatmak değil oyunlaştırmak esastır,
  • Şimdi ve burada” temel ilkesidir. Geçmiş ve gelecek şu an ile bütünleştirilmelidir,
  • Psikodrama sahnesinde tartışmalar değil, duyguların yaşanması ön plandadır. Yönetici özellikle protagonistin duygularından kopmamasını sağlamalıdır,
  • Yönetici hiçbir aşamada, özellikle oyun sırasında doğrudan yorum yapmamalı, yorum sayılabilecek sorular sormamalıdır,
  • Psikodramanın oyun yazarı protagonisttir; rolleri dağıtır, oyunu sürükleyen kişidir. Yönetici bu aşamada müdahale edeceği noktalara iyi karar vermelidir(5).

Paylaşım-Grup Görüşmesi

Bu aşama psikodramada sahnelenen oyunun bitiminde grup üyelerinin geribildirimlerde ve paylaşımda bulunduğu aşamadır. Özellikle yöneticinin yaptığı geribildirimler ve yorumlar bu aşamada olur ve önemlidir (1). Bu aşamada grup üyeleri protogoniste ne kadar benzer yönlerini ya da farklı yönlerini keşfeder. Ek olarak başkalarının da benzer şeyleri aynı duygularla yaşadığını duymak, protogonistin deneyiminin normal olduğunu hissetmesi amaçlanır(5).

Psikodramanın Temel Teknikleri

Temel psikodrama teknikleri rol kuramına dayanır. Kullanılan en temel teknikler Eşleme, Ayna ve Rol Değiştirme teknikleridir(3). Kullanılan diğer teknikler; kendini takdim, boş sandalye ve kendi kendine konuşma teknikleridir, klasik tekniklerin bir kaçıdır(5) . Psikodramada birçok teknik kullanılsa da en temel üç tekniği açıklayacağız.

Eşleme

Eşleme tekniği, psikodramanın en güçlü tekniklerinden biridir. Oyun aşaması sırasında protagonistin kendini ifade ederken zorlanma yaşadığında eşleme tekniği kullanılmaktadır. Bu teknikte yönetici lider veya grup üyelerinden biri başoyuncunun arkasında durar, ellerini onun omuzlarına koyarak o anda hissettiklerini hissetmeye, farkında olmadığı derin duyguları sözlü olarak ifade etmeye çalışır. Başoyuncu bu ifadelerin doğruluğu konusunda anında geribildirim verir(5).

Rol Değiştirme

Temel tekniklerden biri olan rol değiştirme tekniğinde psikodramaya katılanlar, birbirlerinin ya da grupta bulunmayan kişilerin rolüne girerler. Rolüne girdikleri kişinin neler hissettiklerini anlamaya ve onun gibi davranmaya çalışırlar. Rol değiştirme tekniğinin olmadığı bir psikodrama düşünülemez. Ne kadar rol varsa ilk başta hepsi protagonist tarafından canlandırılır. Sonuç olarak kişi, diğerinin gözünden kendini görmüş, farkına varmış ve yüzleşmiş olur(5).

Ayna

Bu teknikte protagonist seyirci arasında oturmaktadır. Bir yardımcı ego protagonistin sorunlarını canlandırır. Ayna tekniği aslında protagonistin, hayatının bir bölümünü ya da belli bölümlerinin sahnede canlandırılmasıyla, dışarıdan gözlemleyebilidiği, davranışlarını değerlendirebildiği ve değiştirme fırsatı bulabildiği önemli tekniklerdendir. Farklı zamanlarda geçen, farklı sahnelerdeki kendisi ve yaşamına bakılıyorsa buna ‘çoklu ayna tekniği‘ denmektedir. Özellikle geleceğin prova edilebilmesi de bu teknik ile önemlidir(5).

Gerçekliği canlandırmak için bir terapi durumuna ihtiyaç vardır. Böylece insanlar ciddi sonuçlar ya da felaketlerin ortaya çıkması riskini almaksızın yeni yaşama teknikleri geliştirmeyi öğrenebilirler.

Jacob Levy Moreno

Kaynakça

  1. https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/71479/mod_resource/content/0/Psikodrama.pdf
  2. Geçtan, E. (1976). Tiyatro yolu ile ruhsal tedavi ”psikodrama”. Tiyatro Araştırmaları Dergisi7(7), 103-112.
  3. http://i-rep.emu.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11129/2576/6164.pdf?sequence=1
  4. Kırımlı, Y. (2018). Örgütsel çatışma çözümü tekniklerinde güncel bir yaklaşım: psikodrama. İş’te Davranış Dergisi3(2), 148-161.
  5. Saraç, E. H. & Duyan, V. (2021). Psikodrama: Hayata Büyülü Dokunuşlar. Yeni İnsan Yayınevi.
  6. Şaturoğlu, A. (1999). JL Moreno ve sosyometri üzerine. İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi3(5), 111-126.

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️

Başa dön tuşu