Psikolojik Rahatsızlıklar

Paranoid Kişilik Bozukluğu

Kişilik bozuklukları; bireyin özel, sosyal ve iş hayatında sorunlara yol açan, değişmez düşünce ve duygulardan oluşan, kişide gerilim ve kaygı hali oluşturan, süreklilik gösterebilen bozukluklardan meydana gelir. Kişilik bozukluklarındaki sorunlar kişinin normal işlev durumudur. Bundan dolayı kişilik bozukluklarının tedavisinde “normale dönme hali” görülmez bunun yerine kişide “yeni bir var olma biçimi” yaratılabilir(3*).

Paranoid Kişilik Bozukluğu Nedir?

Paranoid kişilik bozukluğu, diğer kişilerin yaygın güvensizliği/şüpheciliği ile karakterize olan bir rahatsızlıktır (Amerikan Psikiyatri Birliği [APA], 1994; Bernstein, Useda ve Siever, 1995; Miller, Useda, Trull, Burr ve Minks-Brown, 2001). Paranoid Kişilik Bozukluğu’nda kişi, diğer insanların davranışlarında düşmanca niyet okur(3*). Paranoyanın olması hastanın o anda psikozda olduğunu gösterir, yani kişi gerçeği test etmede bozukluklar yaşar.

Paranoid kişilik bozukluğu nadiren görülür ve göç edenlerde, hapishanedeki kişilerde, işitme sorunu yaşayan kişilerde ve sosyoekonomik düzeyi kötü olan insanlarda daha sık görülebilmektedir.

Genel olarak paranoya hastalığı 30-40 yaşları civarında başlar(2*). Ayrıca uzun seyirli bir bozukluktur. Paranoya hastalarındaki intihar riski şizofreni hastalarından 2 kat fazladır. Kişi hastalığının farkında değildir yani hastalığına karşı içgörüsü yoktur.

Paranoya Hastalığının Nedenleri Nelerdir?

  • Genetik faktörlerin %10 oranında etkili olduğu düşünülmektedir(2*).
  • Nörolojik hastalıklar (Alzheimer gibi).
  • Alkol ve uyuşturucu gibi maddelerin kullanımı.
  • Beyinde görülen hasarlar.
  • Kişinin düşük benlik algısı.
  • Kişinin aşırı duyarlı olması.
  • Güven eksikliği.
  • Çevreye karşı yabancılaşma.
  • Vitamin yetersizlikleri

Paranoya Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

  • Arkadaş ya da iş arkadaşlarıyla ilgili temelsiz sadakat kuşkuları ya da güvensizlik.
  • Aldatıldığına, zarar gördüğüne ya da istismar edildiğine yönelik duyulan kuşku.
  • Güvensizlik ve sadakat kuşkuları nedeniyle başkalarıyla ilişkilerinde sorunlar, başkalarına açılmada isteksizlik.
  • İyi niyetli söz ya da davranışlarda tehditkar ve gizli anlamlar aramak.
  • Kincilik.
  • Hakaret, yaralanma ya da önemsiz hasarları affetmeme.
  • Kişiliğine ya da saygınlığına karşı algılanan saldırılara öfkeli tepkiler göstermek.
  • Eş ya da partnerinden kuşku/şüphe duymak ve sürekli merak ederek kafasında kuruntu yapabilir.
  • Kavgacı tutum sergileyebilir.
  • İkna etme çabasına girebilir.
  • Yoğun derecede korku ve öfke yaşar.
  • Cinayete ve şiddete eğilim görülebilir.
  • Kişi kendisini genelde hep haklı olarak görür.

Şizofreni hastalarında sıklıkla görülebilen “olmayan sesleri işitme, olmayan nesneleri görme” yani halüsinasyonlar paranoya hastalarında genelde görülmez.

2*

Paranoya Psikozu görülmeden önce hasta 3 evre geçirir (2*):

  1. Dikkat ve analiz evresi: Hasta, etrafında olup biten olaylara dikkat eder. Kendisinde ve etrafında kendisine karşı olan davranışlarda birçok özellik keşfeder.
  2. Perseküsyon evresi: Kişi, çevresinde ona kötülük yapacak, onu tahrik edecek veya onu öldürecek birilerinin olduğunu düşünür ve tedbir almaya başlar. Kapıyı defalarca kontrol edebilir, pencereleri kapalı tutar, oturduğu evi değiştirebilir ya da bulunduğu şehri terk edebilir.
  3. Büyüklük hezeyanları evresi: Bu evre ikinci evreyle birlikte gelişebilmektedir. Kişi kendisini diğer insanlardan daha “önemli, büyük, birilerine yön veren” güçte biri olarak görür. Bundan dolayı başkalarının kendisini kıskandığını düşünür.

Paranoya Hastalığının Bazı Klinik Şekilleri Şunlardır (2*):

a. Kötülük görme paranoyası:

Hasta çevresindeki insanların kendisine düşman olduklarını düşünür ve insanların kendisine karşı komplo kurduğuna inanır.

b. Hak iddiası:

Hasta kendisini çok yetenekli ve başarılı biri olarak görür fakat diğer insanların kendisini kıskandığı ve komplolar kurduğu için yükselemediğini, haklarının gasp edildiğini söyler bu yüzden genelde mahkemelerde zaman harcar.

c. Keşif hezeyanlı paranoya:

Kişi, var olan bir keşfi ya da icadı kendisinin yaptığını söyler veya yeni ve “uçuk” bir icat geliştirirler. Bunu da herkese kabul ettirmek için uğraşırlar.

d. Büyüklük-asalet hezeyanlı paranoya:

Hastalar büyük yetenekleri ve güçleri olduğuna inanır. Ayrıca bazıları kendilerini mehdi, peygamber gibi görür ve bilgisiz, masum birçok kişiyi etrafına toplarlar. “Toplumsal paranoya” denilen durum bu olayda görülmektedir. Çünkü kendisini lider olarak gören kişinin paranoyası, ona inanan kitleye de paylaşılmıştır.

e. Kıskançlık paranoyası:

Kişi, eşinin/partnerinin kendisini aldattığını, sevmediğini ya da sokaktan geçen kişilerin eşine baktığını düşünür. Bu kişiler eşlerine işkence edebilirler. Boşanma veya öldürme gibi tehditler ortaya çıkar. Hasta partnerinin hayatını kısıtlayıcı hareketlerde bulunur. Kıyafetlerine bakma, cep telefonunu kontrol etme, takip etme davranışları sergileyebilir. Hatta evden çıkmasını bile istemeyebilir.

f. Bedensel (Somatik) paranoyalar:

Kişi kanser vs. olduğunu düşünür ve yapılan doktor kontrolleri, tahlil sonuçları kişiyi kendi düşüncesinden vazgeçiremez. Kişi hala kendisinin hasta olduğuna inanır.

Paranoid Kişilik Bozukluğu DSM-V Tanı Ölçütleri(5*)

A. Kapsama: Aşağıdakilerden en az dört’ünün olması ile belirli olmak üzere, başkalarının davranışını kötü niyetli olarak algılamak gibi, başkalarına karşı genel bir güvensizlik duyma ve kuşkuculuk yaygın örüntüsünün varlığını gerektirir.

  1. Başkalarının kendisini sömürdüğünden, kendisine kötülük yaptığından ya da kendisini aldattığından kuşkulanır.
  2. Kuşkularla uğraşıp durur.
  3. Başkalarına açılmak istemez.
  4. Gizli anlamlar çıkartır.
  5. Sürekli kin besler.
  6. Başkalarının kimi davranışını kendisine saldırı olarak algılar.
  7. Aldatılmadan kuşkulanır.

B. Dışlama: Bu bozukluk, yalnızca şizofreni, ikiuçlu bir bozukluk ya da psikoz özellikleri gösteren depresyon bozukluğunun gidişi sırasında ortaya çıkıyorsa ve başka bir sağlık durumunun fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanabiliyorsa, bu tanı konamaz.

Paranoid Kişilik Bozukluğu’nun Tedavisi

Bu kişilerin öncelikle içgörü (farkındalık) kazanmasına yardımcı olunabilir. Organik nedenler araştırılmalıdır. Hastalığın şiddeti değerlendirilmeli ve buna göre psikoterapi yöntemleri kullanılmalıdır. Ayrıca gerektiğinde ilaç tedavisi de uygulanabilir. Tedavide hastanın güvenini kazanmak çok önemlidir. Hastanın ailesiyle de yakından iletişim haline geçilmeli ve aileyle işbirliği içinde olunmalıdır. Çünkü aile desteği önemlidir. Aile hastayla tartışmamalı, ona nasihat etmemeli, yıkıcı eleştirilerde bulunmamalı, yalan söylememeli ve onu hiçbir zaman dışlamamalıdır.


Yararlanılan Kaynaklar:

  1. https://psycnet.apa.org/record/2007-00410-003
  2. Depresyon, Panik ve Takıntılarımız, Nihat Kaya, Kasım 2011, Nesil Yayıncılık.
  3. Psikolojiye Giriş, H. Coşkun & N. Ş. Özabacı, İstanbul, 2017, Lisans Yayıncılık.
  4. https://npistanbul.com/eriskin-psikiyatri/paranoid-kisilik-bozuklugu-paranoya-nedir
  5. Kolay DSM-5, Prof. Dr. Ertuğrul KÖROĞLU, Ankara 2016, HYB Basım Yayın
  6. Resim Gerd Altmann tarafından Pixabay‘a yüklendi

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️

Başa dön tuşu