Sosyal Psikoloji

Ön Yargı ve Ayrımcılık Davranışı

İnsanlar arası iletişimde empati kurabilmek çok önemlidir, ilişkiyi güçlendirir. Fakat bunun tam tersi, karşımızdaki insanlara ön yargıyla yaklaştığımızda bu ilişki sürdürülebilir olmaz. Karşımızdaki kişilere tutumumuz bu yönde çok belirleyici olmaktadır. Tutumu tanımlayacak olursak bir bireyin olaylara, kişilere ilişkin bilişsel, duygusal ve davranışsal eğilimlerine tutum denir (2*). Tutumun bilişsel alanında bilgilerimiz, görüşlerimiz ve inançlarımız vardır. Duygusal alanında sevip sevmeme durumunu görebiliriz. Davranışsal alanında ise yaklaşma veya kaçma eylemi vardır.

Kişinin kendine ilişkin tutumu benlik saygısı olarak adlandırılır.

Günlük hayatta bazen o kadar çok kesin yargılarda bulunuyoruz ki bazen önümüzdeki güzel fırsatları/insanları kaçırabiliyoruz. “Ben o işi yapamam bana göre değil”, “Onun enerjisi kötü, bu ilişki olmaz” diyerek ön yargılarımızdan dolayı yanlış kararlar veriyoruz. Hem karşımızdakine hem de kendimize karşı haksızlık yapmış oluyoruz. Olaylara veya insanlara farklı ve geniş açılardan bakarsak önümüzde engel olan duvarı kaldırmış oluruz.

Ön Yargı Nedir?

Bir bireyin belirli bir sosyal grubun üyelerine karşı herhangi bir dayanağı olmadan, çoğu kez olumsuz bir tutuma sahip olması ön yargı olarak adlandırılır (1*). Ön yargının iki temel bileşeni vardır: Birincisi bir grup ya da kişiye karşı duyulan olumsuz/negatif duygular, ikincisi ise bireyleri tanımadan onları bir grubun üyesi olarak tanımlamak (kalıp yargı). Ön yargı, eksik/hatalı bir yargılama süreci sonucunda oluşur (Fiske 1998; Jones 1997; Nelson 2002).

Ön yargı, arı soktu diye bal yememektir.

Doğan Cüceloğlu

Ön Yargılar Nasıl Öğrenilir?

Uygun koşullar olduğunda çocuklar bile ön yargılı tutumlar geliştirebilmektedirler (1*).

Sosyal bilişsel kurama göre ön yargı doğrudan yönlendirme, model alma ve öğrenmede rol oynayan diğer sosyal etkenler aracılığıyla öğrenilen bir tutumdur

Sosyal kimlik kuramına göre bir bireyin belirli bir grup kimliği oluşturması ve bu kimliğe uygun tutum ve davranışlar geliştirmesi üç süreçte oluşmaktadır:

  1. Sosyal kategorileme: İnsanlar diğer kişileri belirli kategorilere (siyah, beyaz vb.) yerleştirerek onlar hakkında bilgileri örgütledikleri gibi, kendilerinin nasıl davranmaları gerektiğini belirlemek için de kendilerini sosyal kategorilere yerleştirirler (1*).
  2. Sosyal Kimlik Oluşturma: Sosyal kimlik kurma özdeşim kurmaktır. Sosyal kimlik, bir bireyin benlik kavramının bir sosyal kategori içinde yer alan belirli bir sosyal grubun üyesi olarak kendisi hakkındaki fikirlerini içeren parçasıdır (1*).
  3. Sosyal Karşılaştırma: Festinger’in (1954) sosyal karşılaştırma kuramına göre insanlar kendilerini diğer insanlarla benlik değerini arttıracak biçimde karşılaştırır. “En azından durumum ondan daha iyi” cümlesi buna örnektir.

Kalıp Yargı Nedir?

Kalıp yargılar bir bireyin bir diğer grubun üyeleri hakkındaki yaygın inançlarıdır (1*). Kalıp yargılar hem bireylerin diğer insanları nasıl algılayacaklarını etkiler hem de kendilerine ilişkin algılarını, düşüncelerini ve performanslarını da etkiler (Snyder ve ark., 1977). Kalıp yargıların hedefi olan gruplar, davranışlarının kalıp yargıları doğrulama olasılığının bulunduğu durumlarda kaygı yaşar ve bu tür durumdan kaçınırlar (Hyde ve Kling, 2001; Steele, 1999).

Kalıp yargı kavramını ilk kez kullanan Lipmann’a (1922) göre kalıp yargılar, sosyal sınıfları tasvir eden “zihindeki resimler”dir. Belirli bir sosyal gruptan hoşlanmadığını söylemek bir ön yargı iken, o gruptan hoşlanmama gerekçesi olarak söylenen, grup üyelerine yüklenmiş özellikler birer kalıp yargıdır (4*). “Kadınlar araba kullanamaz”, “Soğuk ülkenin insanı soğuk olur” gibi söylenen ifadeler kalıp yargı örnekleri arasında sayılabilir.

Ayrımcılık Nedir?

Herkese eşit davranılması gereken durumlarda, ön yargılar sebebiyle belirli bir grubun üyelerine karşı değişik/eşitsiz davranılması ayrımcılık olarak ele alınır. Ayrımcılık çocukluktan itibaren görülebilen bir davranış olup insanlar arası ilişkileri zayıflatır ve insanlarda zamanla saldırgan davranışlara yol açabilmektedir. Ön yargı bir tutum, ayrımcılık ise bu tutumun yol açtığı davranış biçimidir (1*). Ayrımcılık, bireyler arasındaki ilişkilerde ortaya çıkabileceği gibi, kurumsal/yapısal düzeyde de görülebilir (3*).

Ön Yargı ve Ayrımcılık Türleri

Ergenlere ya da yaşlılara ilişkin ön yargılı tutumlar; cinsiyetçilik, ırkçılık ya da farklı dini gruplardan olanlara, farklı ekonomik düzeylerden olanlara, aşırı kilolu veya zayıf olanlara ilişkin ön yargılardır. Günümüzde geniş alanda en yaygın ön yargı ögeleri milliyetçilik, ırkçılık, cinsiyetçilik ve homofobidir (3*).

Tüm toplumlarda daima iç gruplar ve dış gruplar ya da biz ve onlar ayrımı olmuştur, olmaya devam etmektedir (1*). İç gruplar belirli bir kişinin özdeşim kurduğu tüm insanlar, dış grup ise geriye kalan herkestir (Brewer, 2001; Hewstone ve ark., 2002; Tajfel ve Turner, 1986). İç grup ve dış grup oluşumu çocukluktan başlar (Ruble ve ark., 2004) ve yetişkinlikte de devam eder. Bir iç grup oluştuğunda dış gruplara karşı kısa sürede ön yargılar oluşur ve ayrımcı davranışlar ortaya çıkar (Brewer, 2001). Bunun sonucunda kişilerde psikolojik bunalım ortaya çıkabilir. Çünkü kişi ayrımcılığa uğradığında kendini yalnız hisseder ve kendini dış etkenlere karşı soyutlayarak sosyal yaşamından uzaklaşabilir.

Ön Yargıların Üstesinden Nasıl Geliriz?

  1. Değişik yönleriyle bizden farklı olan insanları tanımak ve onlar hakkında bilgi edinmek.
  2. Karşımızdaki kişiyi yabancı ya da grup dışı birisi olarak görmek yerine “insan” olarak görmeyi öğrenmek.
  3. Farklı kültürlerin ve yaşantıların belirleyici özelliklerini bilmek.
  4. Empati kurarak karşımızdaki insanın ne yaşadığını, ne hissettiğini anlamaya çalışmak.

Yararlanılan Kaynaklar:

  1. Psikoloji — Bir Keşif Gezintisi (Psychology- An Exploration), Saundra K. Ciccarelli — J.Noland White, 3. Basım; Eylül 2016, Nobel Akademik Yayıncılık.
  2. Psikolojiye Giriş, H.Coşkun & N.Ş. Özabacı, İstanbul,2017, Lisans Yayıncılık.
  3. http://secbir.org/images/haber/2011/01/04-murat-paker-1.pdf
  4. https://studylibtr.com/doc/576571/2-temel-kavramlar–%C3%B6nyarg%C4%B1–kal%C4%B1pyarg%C4%B1-ve
  5. Öne çıkan görsel: Resim WikiImages tarafından Pixabay‘a yüklendi

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️

Başa dön tuşu