Olumsuz geri bildirim en genel anlamda, kişinin bir alanda düşük performans gösterdiğine dair bilgidir. Çalışanlar ya da bireyler açısından, olumsuz geri bildirimi gelişim amaçlı kullanmak ve bu bilgiyi faydaya dönüştürmek oldukça zordur. Çünkü olumsuz geri bildirimin her şeyden önce psikolojik ve sosyolojik yansımaları bulunmaktadır. Moral ve motivasyon kaybı, hayal kırıklığı, stres, imaj kaybı, utanma buna örnek olarak verilebilir. Bu tür baskılar altında olumsuz geri bildirimin kişiselleştirilmeden fırsat olarak algılanması ve gelişim amaçlı kullanılması çoğu zaman kolay olmasa gerek. Üstelik imalı, kapalı, dolaylı iletişim tarzının benimsenip açık iletişimin kurulamadığı kültürlerde bunun sağlanması ayrıca yoğun bir çaba ve enerji gerektirir. Hatta belki de iletişim kodlarının ters yüz edilmesini…
İletişim kurma biçimimiz bize dair pek çok bilgi taşır. Konuşma tarzımız, dinleme biçimimiz, ses tonumuz bize özeldir. Bununla birlikte herhangi bir konuya nasıl başlayıp nasıl bitirdiğimiz bir noktada kişilik özelliklerimizi hatta yaşamsal deneyimlerimizi yansıtır. Sabırsız birinden öfkeli bir anında karşısındakini baştan sona dinlemesini beklemediğimiz gibi; sinirli birinden de tartışmalı bir ortamda ses tonunu tam olarak ayarlamasını beklemeyiz. İletişim kurma biçimimizin bize dair pek çok bilgiyi içeriyor olmasının yanında; bize yönelen olumsuz geri bildirimi nasıl karşılayacağımız da yine kendimizle ilgilidir. Kişi kendisine yöneltilen olumsuz bir geri bildirimi yalnızca zaaflık, yetersizlik olarak değerlendiriyorsa öncelikle yaşadığı bu hissin kendinde oluşturduğu iz düşümüne bakmalı.
Olumsuz Geri Bildirimle Baş Etmek
Her birimizin sahip olduğu bir egosu ve bu egoyu koruyabilmek için geliştirdiği çeşitli savunma mekanizmaları vardır. Buraya kadar her şey normal. Ancak ısrarla bize söylenen olumsuz geri bildirimleri inkar ediyor ya da eleştiriyi alan taraf olmamak için sürekli eleştiren taraf olmayı seçiyorsak sağlıklı bir duygu, davranış ve düşünce farkındalığımız olduğu söylenemez. Ufak bir olumsuz geri bildirim dahi bizde başarısızlık, yetersizlik ya da öfke duygularını tetikliyorsa öz yeterliliğimizi -kişinin bir şeyi yapacağına olan inanç- tartarak bizi neyin bu denli rahatsız ettiğini anlamaya çalışmak faydalı olabilir. Öz yeterliliği yüksek bireyler, üstlerine düşen sorumlulukları daha düzenli yerine getirirler. Aldıkları sorumluluklar karşısında içsel motivasyonları daha yüksektir; zorluklar ya da engeller karşısında doğrudan pes etmezler(2). Dolayısıyla öz yeterliliğe sahip kişilerin aldıkları olumsuz geri bildirimi kendi yararına dönüştürmesinin daha olası olduğunu söyleyebiliriz.
Olumsuz Geri Bildirim Nasıl Olmalı?
- Bir görüşmede geri bildirim veren kişi, kendi duygularından önce, ilettiği mesajın işe yarama olasılığını ön plana alırsa karşısındaki kişinin savunmaya geçmeden kendini geliştirmesine katkı sağlayabilir.
- Olumsuz geri bildirim sürecinde iletilen mesaj şahsi fikirlerden önce mutlaka nesnel bilgiler içermelidir.
- Geri bildirim veren kişinin değerlendirileni yeterince gözlemleyebilecek bir konumda olması yani güvenilir olması gerekir aksi takdirde geri bildirim işlevsel olmaz.
- Düşük performansın nedeni mümkün olduğunca kişisel özelliklere değil dış etkenlere bağlanmalıdır. Düşük performansın nedeni doğrudan kişisel özelliklerle ilgili olsa dahi, kişisel özellikler yerine ortaya konulan davranışa odaklanılmalıdır.
- Geri bildirim alan kişinin sonrasında ne yapması gerektiğiyle ilgili seçenekler belirlenmelidir. Hatta mümkün olduğunca değerlendirilen kişinin sunmuş olduğu seçenekler ön plana alınarak konuyla ilgili tekrar görüşülmek üzere geri bildirime ara verilmesi yüksek düzeyde fayda sağlar(2).
- Birine olumsuz bir şey söylemek isteyen biri, önce olumlu bir şey söyleyebilir, ardından negatif ibareyi yollayabilir ve ardından tekrar olumlu bir mesajla ortamdaki havayı yumuşatmak isteyebilir. Burada hedef kitle iki pozitif mesajı görmez ve akılda kalan şey negatif mesaj olur(1). Yani sanılanın aksine olumsuz bir geri bildirim verilmeden önce olumlu bir şey söylenerek ortamın yumuşatılmaya çalışılması araştırmalara göre çok da işlevsel değil.
Örneğin “Bugün üzerindeki sana çok yakışmış, ayrı bir hava katmış… Ya bak ne diyeceğim sana, müşterilerle kurduğun iletişimde daha dikkatli, uzlaşmacı ve nazik mi olsan. Ama bak beni yanlış anlama!” Peki geri bildirimi alan kişinin aklında kalan ne oldu? Belki şu: “Ölçüsüz, kaba ve uyumsuz biriyim, sanırım bu işte başarılı olamayacağım.”.
Bu Noktalara Dikkat Etmek Neyi Sağlar?
- Kişinin “başarısızlık duygusu” yaşamamasını,
- Geri bildirim sonrasında performansın olumsuz yönde etkilenmemesini,
- Sağlıklı bir iletişim ağı kurmayı,
- Belirsizliğe yer vermeden geri bildirim alan kişinin kendini geliştirebilmesi için neler yapabileceğinin farkına varmasını,
- Kişinin davranışını düzeltme noktasında motive olmasına yardımcı olur.
Örnek Üzerinden Bakalım
Bir avukatlık bürosunda çalışan stajyer bir avukat düşünelim. Bağlı çalıştığı avukatı stajyerine verdiği dilekçenin resmi süre içerisinde yetişmeyeceğine gördüğünde şu tepkileri vermiş olsun:
- Senin dilekçe bitmedi mi hala… ?
- Tamam ver bana illa biz yapacağız… !
- Böyle yavaş iş olmaz ki alt tarafı bir dilekçe!
- Yardıma ihtiyacın var sanırım kim müsaitse sana yönlendireyim (Sorun kişiye atfedilmekten ziyade duruma atfedilmiştir).
Siz olsaydınız hangi geri bildirimi duymak isterdiniz?
Kaynakça
- Erdem, A. (2010). İletişim sürecinde geri bildirimin önemi ve iletişime katkısı. Erciyes İletişim Dergisi. 1(3): 125-132.
- Kaymaz, K. (2007). Davranış boyutuyla performans geribildirim olgusu ve süreci. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi. 62 (4).
Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️
