Nedir Bu Kalıpyargı İntiharı?
Biscolata erkeği mi yoksa Ülker Hanımeller erkeği mi eve ekmek getirir? Eve ekmek getirmek salt erkek cinsiyetinin görevi midir?
Toplumda erkek ve kadın cinsiyetlerinin üzerine yapıştırılan roller yapılması zorunlu kılınan davranışları bu cinsiyetlere dayattırmaktadır. Örneğin kadınlar ev hanımı olmak, erkeğine hizmet etmek ve çocuk bakmak zorundadır. Erkek ise güçlü olmalı, ailesini korumalı eve ekmek getirmelidir. Bu şekilde, kalıpyargılar bir sosyal gerçeklik oluşturmakta ve normal olanın bu (erkek eve ekmek getirir gibi) olduğunu düşündürmektedir. Kalıpyargı bulunan bu gruplara (kadın-erkek cinsiyeti gibi) yönelik olumsuz inançlar gruplar tarafından kabul edildiğinde ve çıktıların işleyişini etkilediğinde bu kalıpyargı tehditi olmaktadır.
Erkek cinsiyetinin eve ekmek getirmesi gerektiği yönündeki kalıpyargı tehditini ölçümlemek istediğimizde ( örneğin açık uçlu sorular sorarak veya örtük çağrışım testi ile) büyük ihtimalle erkekler bu kalıpyargıyı doğrulayacak yanıtlar vereceklerdir. Kadınlarda ise sonuç çok farklı çıkmayacaktır, kadın cinsiyetine yapıştırılan rolleri kabul edecek ve evinin direği olan erkeğinin de güçlü, kendisini koruyan ve evi geçindiren birisi olmasını isteyecektir.
Bu istekler çok basit veya zararsızmış gibi gelebilir fakat bu cinsiyet rollerini yerine getiren bir birey yaşamına dahi son verebilir. Evine ekmek getirmek zorunda olan bir baba artık bu görevini yerine getiremediğinde büyük bir kaygı, üzüntü ve işe yaramazlık hisleriyle yaşamına son verebilir. Kısacası kalıpyargı tehditi bir tehdit olmaktan çıkıp bir kalıpyargı intiharı olabilir.
Hayatımızı ele geçiren kalıpyargıları her ne kadar yok saysak da küçümsesek de, bir birey olarak başladığımız bu hayata herkesmiş gibi devam ettirmekte ve hiçmiş gibi bizi bitirmektedir. Bu yüzden kalıpyargılar üzerine çalışmak çok önemlidir.
Kalıpyargıların Değişimi Söz Konusu Olabilir Mi?
Düşmemek için yükselmemek, terkedilmemek için terk etmek, kaybetmemek için kazanmamak (*). Neden tutumlarınızı değiştirmiyorsunuz dediğimizde aldığımız cevaplardan birkaçıdır. Çünkü insanlar düşüncelerinde ve davranışlarında belirsizlik istemezler. Bu yüzden durumu ‘Bizde adet böyledir, bunun böyle olduğunu herkes bilir, detayını bilmesem de olur’ gibi basitleştirirler. Kısacası kalıpyargılar değişime olan zırhını çoktan kuşanmıştır.
Mersin’de, zırhın yerini mor süpürgenin aldığı bir çalışma kalıpyargıların değişebileceği konusunda düşündürmektedir. Anka Üreten Kadın Derneği tarafından kadınların istihdamının arttırılması ve ekonomik özgürlüklerinin sağlanması amacıyla sadece kadınların çalıştığı Mor Süpürge Oto Yıkama merkezi açılmıştır (*). Elde edilen gelirler de yine kadınların ekonomik özgürlüklerinin sağlanması konusunda yapılan projelerde kullanılmaktadır.
Toplumumuzda oto yıkama, boyacılık, mühendislik gibi meslekler ‘erkek işi’ olarak görülmektedir. Bu tutumu yıkmak adına yapılan bu proje kadınların ve erkeklerin yetenekleri doğrultusunda her işi yapabileceklerini ve cinsiyet farklılığının sadece biyolojik bir farklılıktan ibaret olduğunu gösteren, kadınların hemcinslerine örnek teşkil etmesini sağlayan, onları yüreklendiren anlamlı bir çalışmadır. Ayrıca projeyi gerçekleştiren derneğin, kadınlara sadece balık vermek ya da balık tutmak değil o balığı nasıl satmaları gerektiği konusunda bilgilendirmeleri ve destek olup yol göstermeleri çalışmanın işlerliğini gözler önüne sermektedir.
Aynı zamanda projenin birtakım zayıf yönleri de bulunmaktadır. Örneğin oto yıkama merkezinde sadece kadınların değil aynı zamanda erkeklerin de çalışması grupların birbirleriyle temas etmesini, birlikte bir deneyime sahip olmasını getirebilir. Bu sayede bazı konularda (oto yıkama işini kadın yapamaz, erkekler çocuk bakamaz gibi) birbirlerini eksik gören iki cinsiyet aslında bu eksikliklerinin var olmadığını, yaratıldığını görebilirler. Ortak deneyimlerin oluşmasıyla birlikte her iki cinsiyete de ortak hedeflerin verilip iş birliği içerisinde çalışması sağlanarak oto yıkamanın (ve buna benzer bir çok kalıpyargının) erkek mesleği olması yönündeki kalıpyargının azaltılması muhtemel görünmektedir.
Peki, Kalıpyargılardan Tamamen Kurtulmak Mümkün Müdür?
Kalıpyargıları ve önyargıları parçalamak, atomu parçalamaktan daha zordur (!) Kalıpyargıya maruz kalacak kişi/grubu önceden bilgilendirmek veya bir babanın işinin (örneğimizde olduğu gibi ) geliştirilebilir ve üstesinden gelinebilir bir durum olduğunu söylemek her ne kadar etrafımızı saran kalıpyargıları azaltmaya yönelik çalışmalar olsa da tamamen ortadan kaldırmaya yetmemektedir. Çünkü hem ailemizde hem çevremizde toplumsal cinsiyet rollerine doğduğumuz andan itibaren maruz kalmakta ve hayatımızı ona göre şekillendirmekteyiz. Erkek ve kadını keskin çizgilerle ayırarak farklılaştırmak yani belli bir kategoriye girdirmek, düşüncemizi de şema ile temellendirmekte ve davranışlarımızda o yönde olmaktadır. Fakat yine de, kalıpyargıları yok etmek zor gözükse de imkansız değildir.
Sonuç Olarak;
İnsanı ‘kendine has bir birey’ olarak gördüğümüzde kalıpyargıların büyük çoğunluğunun azalması mümkün gözükmektedir. Çünkü cinsiyet farklılıkları sadece biyolojik bir farklılıktan ibarettir. Gerisi ise sizin hayal gücünüz…
*Kaynakça:
- https://www.birgun.net/haber-detay/bu-is-erkek-isi-on-yargisini-yikmak-icin-mor-supurge-oto-yikama-226482.html
- http://www.hurriyet.com.tr/kelebek/4-saatte-degisebilirsiniz-12895426
- Sakallı-Uğurlu, N. (2002). Çelişik duygulu cinsiyetçilik ölçeğinin geçerlik ve güvenirlik çalışması. Türk Psikoloji Dergisi, 17 (49), 47-58.
- Sakallı-Uğurlu, N. (2008). Erkeklere ilişkin çelişik duygular ölçeğinin Türkçeye uyarlanması. Türk Psikoloji Yazıları, 11 (21), 1-11.
- Glick, P. ve Fiske, S. T. (1996). The ambivalent sexism inventory: Differentiating hostile and benevolent sexism. Journal of Personality and Social Psychology, 70, 491-512.
Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️
