Bilişsel Psikoloji

Kafasına Gelen Demir Çubuk — Phineas Gage Vakası

Phineas Gage, 1848 yılında Amerika’daki bir demir yolu inşaatında yaşanan bir patlama sonucu, sol yanağından giren ve sol gözünü parçalayıp beyninin ön lobundan kafatasını delerek çıkan 2,5 cm eninde 1 m uzunluğundaki demire rağmen yaşamayı sürdürebilen ve 2 ay sonra iyileşen Amerikalı demir yolu işçisi.

Bedensel olarak yalnızca bir gözünü kaybetmesine rağmen davranışlarında meydana gelen değişiklikler o dönemde ortaya yeni soru işaretleri atmıştr. 19. yüzyılın ortalarında yürütülen tartışmaları etkilemiştir ve beynin belirli bölümlerine gelecek zararın kişiliği ve davranışı etkileyebileceğini ortaya koyan ilk vakadır.

Kaza:

13 Eylül 1848’de Gage, Rutland & Burlington Demiryolu için kaya patlatmakta olan bir grup işçinin ustası olarak çalışmaktaydı. Gage’in görevlerinden biri, bir kaya parçasının gövdesine delik açıldıktan sonra barutu, fitili ve kumu doldurup karışımı deliğin içinde; uzun bir demir levye yardımıyla sıkıştırmaktı. Saat 16.30 sularında, kumun iyi yerleşememiş olmasından kaynaklı olabilecek bir patlama gerçekleşti:

…barut patladı ve o anda kullanmakta olduğu 3 santimetre genişliğindeki ve 45 santimetre uzunluğundaki gereci kafasına doğru fırlattı. Demir boru yüzünün yanından girip, sol gözünün arkasından geçti ve kafasının üzerinden çıktı. Gage’in yüzüne önce giren uç sivriltilmişti ve bu sivrilme geriye doğru 30 santimetre sürüyordu. Bunun Gage’in yaşamını borçlu olduğu bir durum olması olasıdır. 6 kilograma yakın ağırlıyla bu “ani ve beklenmedik ziyaretçi 25 metreye yakın bir uzaklıkta” kana ve beyne bulanmış olarak bulundu. Şaşırtıcı bir şekilde Gage birkaç dakika içinde konuşmaya başladı, çok az yardımla veya yardım almadan yürüyebiliyordu ve 1.25 kilometre uzaklıktaki dairesine gidene kadar bir römorkta dik bir biçimde oturabildi.

Gage’in sağlığına kavuşması uzun ve zor bir süreci gerektiriyordu. Beynindeki basınç Gage’i bir süre yarı bilinçli olduğu bir duruma soktu:

Kendisine bir şey söylenmezse seyrek olarak konuşuyor, yanıt verdiğinde de ya bir sözcük ya bir hece söyleyebiliyordu. Arkadaşları ve refakatçileri birkaç saat içinde gelecek bir ölüm bekliyordu; tabutunu, cenaze giysilerini bile hazırlamışlardı.

Bütün bunlara rağmen yaklaşık 2 ay sonra Gage kendi kendine ayağa kalkmayı başardı ve sandalyesine kadar bir adım yürüdü.

Kazadan sonra:

Kazadan sonra Phineas standart IQ testlerinde, bellek ve dikkat testlerinde normal puanlar alır. Bilişsel süreçleri korunmuştu. Ancak günlük hayatta, davranışlarında değişiklikler olmuştu.
Kazadan önce sorumlu, işini takip eden, çevresiyle arası iyi bir insan olan Gage, kazadan sonra çok değişmişti. Verdiği sözleri tutmayan, hiçbir şey için endişe etmeyen, kendi halinde, ve en önemlisi, hiçbir konuda makul bir şekilde karar veremeyen biri olmuştu. Bu durum Gage’in çevresindeki insanları da şaşırtmıştı. Kaybolmuştu, önemli ve önemsizi birbirinden ayıramıyordu. Çocuklaşmış, çevresindeki insanlara çocukça taleplerde bulunmaya başlamıştı. Bu haliyle işinde tutunamadı ve işten kovuldu. Gage işten kovuluşunu da önemsemedi. Kafasından geçen demir çubukla sirklerde gösteriler yaptı. İnsanlar kendisini nereye sürerse oraya gitti. Hiçbir şehirde kalıcı halde yaşamamaya, insanlarla sık sık kavgaya girmeye başladı. Hayatı 12 yıl sonra Status Epilepticus denilen, art arda gelen ve ölümle sonuçlanan bir dizi nöbet geçirmesiyle son buldu.

İncelemeler:

Gage’in bu dönemi birçok bilim adamı tarafından ele alındı. Fakat ilk etapta çözüme ulaştırılamamıştı. 2001 yılında California Üniversitesinden başını John Van Horn’un çektiği bir grup Gage’in kafatasını Warren Anatomi Müzesi’nden alarak kısa sürekli incelemeye tabi tuttu ve bu kafatasının bilgisayar tomografisini çıkardı. Büyük çabalar sonucunda ikinci kafatasını elde etmeyi başaran ekip, kaza ile ilgili tüm ayrıntıları edinip olayı tekrardan yaptıkları kafatasına uyguladılar. Demirin beyinde izlediği yolu belirleyen ve benzer erkeklerin kafa yapılarını inceleyen ekip demirin nereden girdiğini keşfetti.

Sonuçlara göre demir sanıldığı gibi Gage’in beynini yarmamıştı. Beynin ortası etkilenmemişti. Asıl olan beynin sol kısmındaki beyaz dokudan fazlasıyla kayıp yaşanmasıydı. Beyaz doku kaybedilince beynin sağ tarafıyla bağlantılı olan yerler etkilendi. Davranış bozukluğu da tam burada meydana geliyordu. Beyaz doku kaybının ve Gage’in sanal beyninde çıkarılan sinir haritasındaki tahribatların davranışları nasıl etkilediği keşfedilmiş oldu.

Gage’in kafasına giren demir çubuk ve kafatası şu anda Harvard Üniversitesi Tıp Kütüphanesi Müzesi’nde sergileniyor.


Kaynakça:


Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️

Başa dön tuşu