Gelişim Psikolojisi

Çocuk Yetiştirmede Güncel Sorun: Helikopter Ebeveynlik

Her ailenin çocuk yetiştirme tarzı farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklar bireyden bireye değiştiği gibi kültürden kültüre de farklılık gösterir. Bireyci topluluklar çocuklarının özgüvenli ve farklı olmalarını amaçlarken toplulukçu kültürler ise çocuklarının toplum kurallarına uyan uyumlu bireyler olmalarını amaçlamaktadır. Bu amaçların temelinde her dönem farklı bir yetiştirme tarzı moda olmaktadır. 1940’larda savaş ve kıtlık gibi sorunların yaşandığı dünyada ebeveynler çocuklarını her şartta hayatta kalabilecek dayanıklı bireyler olarak yetiştirmeyi amaçlarken daha sonra bu anlayış yerini başka anlayışlara bırakmıştır. Bizim kültürümüz incelendiğinde yakın bir zamana kadar çocuklar ön planda tutulmamaktaydı. Çocuklar büyüklerin yanında konuşmaz, yaramazlık yapmaz ve ailelerinin sözünden çıkmazdı. Son yıllarda çocuk gelişiminin ön plana çıkmasıyla bu konu hakkında birçok kitap yayınlandı. Bu sayede aileler çocuk yetiştirme konusunda bilinç kazandı. Kitapların yanı sıra neredeyse her gün televizyonda veya sosyal medyada uzmanlar çocuk yetiştirme ile ilgili farklı bilgiler sunmaktadır. Bu bilgiler ilk dönemlerde oldukça yararlı olsa da bir süre sonra zararlı sonuçlar ortaya çıkmaya başlamıştır. Bu sorunlardan en göze çarpanı helikopter ebeveynliktir.

Helikopter Ebeveynlik Nedir?

Yakın zamanda Haim Ginott tarafından literatüre kazandırılan bu kavram aşırı korumacı ebeveynleri tanımlamak amacıyla kullanılmaktadır. Ebeveynler çocuklarına karşı aşırı korumacı ve savunmacı bir tutum sergilemektedirler. Çocuğun yapması gereken bütün görevleri onlar üstlenmektedir. 1-2 yaşlarında bir bebek düşünüldüğünde ebeveyn çocuğun düşme ihtimaline karşı bütün engelleri önünden kaldırmaktadır. Hatta evdeki eşyaların yerleşimini dahi bu amaç doğrultusunda değiştirebilmektedir. Okul çağındaki bir çocuk göz önüne alındığında ise ebeveynler çocuğun ödevlerini kendileri üstlenmektedir. Çocuğun sağlığı, güvenliği ve başarısı hakkında aşırı bir telaş ve endişe hali vardır. Bu endişe çocuğa da yansıtılmaktadır. Çocuktan beklenti üst seviyelerdedir. Çocuktan her konuda başarılı olması beklentisi anksiyeteye neden olmaktadır. Daha sonraki yıllarda da bu durum kişinin ruh halini oldukça etkilemektedir. Başarısızlık korkusu ve mükemmeliyetçilik OKB veya narsisizm gibi olgulara neden olabilmektedir.

Helikopter Ebeveynliğin Belirtileri Nelerdir?

Helikopter ebeveynler genellikle çocuklarının kendilerinden ayrı bir varlık olduğunu göz önünde bulundurmazlar. Çocukları hakkında konuşurken çoğul özne kullanırlar ya da onların yerine konuşmaktadırlar. “Biz ders çalışamıyoruz” veya “biz bugün hastayız” gibi cümleler kullanarak çocuk ile kendileri bir kişi olarak gösterirler. Başka birisi çocuğa soru sorduğunda ise çocuğun konuşmasına fırsat vermeden onun yerine bütün sorulara cevap vermektedirler. Bu ebeveynlerin çocukları genellikle öfkeli çocuklar olmaktadır. Öfke nöbetlerinin yanı sıra depresyon veya anksiyete görülme olasılığı diğer çocuklara göre daha yüksektir. Ayrıca bu çocuklarda kararsızlık ve bağlanma sorunu da tipiktir. Helikopter ebeveyn tarafından yetiştirilen yetişkinler incelendiğinde psikosomatik hastalıkların oranının oldukça yüksek olduğu ortaya konmuştur. Bu kişiler kararsız olmalarının yanı sıra narsist kişiliklere de sahip olabilmektedir. Hayatları boyunca her sorunları başkaları tarafından çözülen bu bireyler bir başarısızlıkla karşılaşmamış olabilmektedir. Ayrıca ebeveynlerin sürekli olarak onunla ilgilenmesi ve onu yüceltmesi aşırı bir özgüvene neden olabilmektedir. Kişi kendisini diğer insanlardan farklı veya üstün olarak algılayabilir.

Helikopter Ebeveyne Sahip Bireylerin Karşılaştıkları Sorunlar

Helikopter ebeveyne sahip bireyler yetişkin oldukları zaman birçok sorunla karşılaşmaktadırlar. Başlıca sorun ise uyum hakkında olmaktadır. Bu bireyler çocukluklarında aileleri tarafından biricik olarak yetiştirildikleri için hoşlanmadıkları bir koşula veya kişiye maruz kalmamışlardır. Bu yüzden de olaylara veya insanlara karşı sabretmeyi öğrenememişlerdir. Bu durumdan dolayı olaylara karşı toleransları diğer insanlara nazaran daha düşüktür. Helikopter ebeveyne sahip bireyler çevreye uyum sağlamak yerine çevrenin onlara uyum sağlaması gerektiğini öğrenmiştir. Bu durum kişilik bozuklukları tanısında da bulunmaktadır. Alloplastik uyum olarak adlandırılan bu durum bireyin çevreye uyum sağlaması önündeki en büyük engellerden birisidir çünkü kişi buna ihtiyaç duymamaktadır.

Ayrıca bu bireylerin duygusal farkındalıkları da diğer bireylere göre daha düşüktür. Çünkü her hangi bir üzücü olay ile veya zor bir durum ile karşılaşmamışlardır. Bu yüzden de bu tarz bir olay yaşandığında nasıl bir tepki vereceklerini bilmemektedirler. Yetişkinlikte üzücü bir olay ile karşılaştıklarında bu durum onlar için diğer bireylere nazaran daha yıkıcı olabilmektedir.

Son olarak bu bireylerin hayatlarını kontrol etme becerisi ve motivasyon düzeyleri diğer bireylere göre daha düşüktür. Hayatlarını kontrol etme becerileri daha düşüktür çünkü bu bireylerin zamanı yönetme ve karar verme becerileri daha zayıftır. Çocukluk dönemlerinde onlara ait kararlar ebeveynleri tarafından verildiği için kendi başlarına kaldıklarında bu durum karşısında zorlanmaktadırlar. Bunun yanı sıra motivasyonları daha düşüktür çünkü çocukluklarında bir şey için çaba göstermeleri gerekmemiştir. Bir isteği veya ihtiyacı olduğunda ebeveynleri tarafından hemen gerçekleştirildiği için bir şeyleri başarma ve elde etme konusunda isteksizdirler.

Helikopter Ebeveynliğin Zararlarını Ortadan Kaldırmak İçin Yapılması Gerekenler

Çocuklar ebeveynlerine bağımlı değil bağlı olmalıdır:

Öncelikle ebeveynlerin yaşı ne olursa olsun çocuklarının onlardan ayrı birer birey olduğunu kabul etmelilerdir. Çocuklarının onlara bağımlı değil bağlı olmalarını sağlamalılardır. Bağımlılık ve bağlılık burada önemli bir konudur. Bağımlı bireyler hayatta tek kalmaktan korkarlar ve kendi hayatları ile ilgili kararları başkalarının vermelerini beklerler. Bağlı bireyler ise ailelerine muhtaç olmaktan çok onlara sevgi ile bağlıdırlar. Onlar olmadan da hayatta kalabilirler ve kendi hayatları ile ilgili kararları kendileri verebilirler. Sağlıklı olan aileye bağlı olmaktır.

Ebeveynler çocukların adına karar vermek yerine çocuklarının kararını desteklemelidir:

Her bireyin kişiliği farklıdır ve bu doğrultuda yaşam amaçları da farklılık göstermektedir. Aileler çocukları adına karar vermek yerine çocuklarını kendi hayallerini gerçekleştirebilmesi için desteklemelilerdir. Fakat bu desteklemede dikkat edilmesi gereken çocuklarının hayallerine ulaşacağı yoldaki engelleri yok etmek değildir. Bu konuda helikopter ebeveynli bazı kaynaklarda “kar küreyici ebeveyn” olarak da geçmektedir. Aile çocuğun önündeki bütün engelleri yok ederek çocuğunun yolunu pürüzsüzleştirmektedir. Fakat bu durum çocuk için sağlıklı değildir. Her birey yaşamının ilk anlarından itibaren başarısızlık ile karşılaşmalıdır ki sorunları nasıl çözebileceğini öğrenebilsin. Hiç sorunla karşılaşmadan ilerleyen çocuklar ileriki yıllarda sahip olduklarından doyum sağlayamayacaktır. Kısacası aileler çocuklarının hayallerini desteklemelidir. Çocuğunun hayallerine giden yoldaki engelleri yok etmek yerine ona engelleri nasıl ortadan kaldıracağı hakkında yol göstermeli ve bu engelleri çocuğun kendisinin aşması için cesaretlendirmelidir.

Çocukların kendilerini ifade etmelerine fırsat verilmelidir:

En çok yapılan yanlışlardan birisi de ebeveynlerin çocuklarını seslendirmeleridir. Özellikle bizim toplumumuzda yaygın olan ebeveynlerin çocuklarına adına konuşması davranışı ortadan kaldırılmalıdır. Çocuklar yaşamının ilk dönemlerinden itibaren kendilerini ifade etmeyi öğrenmelidir. Kendi isteklerini ve duygularını fark edebilmeli ve bunu diğer insanlara aktarabilmelidirler. Ayrıca her ne kadar çocuklar ebeveynleri için biricik olsalar dahi bu durum çocuğa yansıtılırken dikkat edilmelidir. Çocuğun yanlış bir üstünlük anlayışına sahip olmasına neden olacak davranışlardan kaçınılmalıdır. Çocuk herkesten farklı olduğu aynı zamanda herkesle eşit olduğunu fark edebilmelidir. Yani çocuğun her konuda yetenekli olduğuna dair yanlış söylemler çocuğun zararınadır. Her çocuk farklı bir yeteneğe sahiptir. Ebeveynler bu konuda çocuklarının yeteneklerini fark edebilmeli fakat çocuğu yeteneği olmadığı bir konu da başarılı olmaya zorlamamalıdır.


Kaynaklar:

  • Yılmaz, H. (2019). İyi ebeveyn, çocuğu için her zaman her şeyi yapan ebeveyn değildir: Algılanan Helikopter Ebeveyn Tutum Ölçeği (AHETÖ) geliştirme çalışması. Erken Çocukluk Çalışmaları Dergisi3(1), 3-31.
  • Gürbüz, S. (2015). Kuşak farklılıkları: Mit mi, gerçek mi. İş ve İnsan Dergisi2(1), 39-57.
  • Gevrekçi, A. ve ark. (2017). Çocuğumuzun Ruh Sağlığında Önemli Aktörler: Gen, Anne, Baba, Arkadaş, Öğretmen ve Toplum. Ankara, Neyim Matbacılık.
  • Kulaksızoğlu, A. (1998). Ergenlik Psikolojisi. İstanbul: Remzi Kitabevi.
  • Aydın, B. (2015). Çocuk ve Ergen Psikolojisi. Ankara: Nobel Yayıncılık.
  • Öne çıkan görsel: https://cdn.pixabay.com/photo/2017/01/31/17/13/boy-2025658__340.png
  • Resim OpenClipart-Vectors tarafından Pixabay‘a yüklendi

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️

Başa dön tuşu