Aşağıdaki birkaç örnek verilmiş cümleleri ve benzerlerini günlük hayattımızda sıkça duyarız.
Böyle şeyler hep benim başıma gelir zaten!
Erkeklerin hepsi aynı.
Kara kedi uğursuzluk getirir.
Çoğu zaman farkında olmadan sarf ettiğimiz bu cümleler birer düşünce hatası örneğidir. Peki, nedir bu sıkça başvurduğumuz düşünce hataları? Gelin önce tanımına bir göz atalım.
Düşünce hataları; özellikle sıkıntılı olduğumuz anlarda aklımıza birdenbire gelen, ilk anda mantıklı görünen ve genelde olumsuz duygularla bağlantılı bir takım varsayım veya düşüncelerdir.
Tanımdan bir çıkarsama yapacak olursak bu varsayımların ilk anda mantıklı görünmesine karşın aslında bunların birer akılcı olmayan düşünce dizini olduğunu söyleyebiliriz. Birçok ünlü terapist kitaplarında bu konuya sıkça değinir (bk. David Burns, İyi Hissetmek). Çünkü bu bilişsel çarpıtmalar çoğu psikolojik sorunun çekirdeğidir. Evet, şimdi konumuza devam edelim.
Bu düşünce hataları beraberinde otomatik düşünceleri getirir. Yaşadığımız olaylarda meydana gelen otomatik düşünceler bilinçli olmaksızın ortaya çıkarlar. Otomatik düşünceleri bir örnekle açıklayacak olursak hazırlanmış olduğunuz KPSS sınavı için girdiğiniz bir deneme sınavından düşük bir puan aldığınızı düşünün. Bu olay sonucu “başarısızım” temel inancınız aktif olacaktır. Bu inanç doğrultusunda ise KPSS’yi kazanamayacağım, zaten LYS’de de istediğim olmamıştı şeklinde bilişsel çarpıtmalara bağlı olarak otomatik düşünceleriniz ortaya çıkacaktır.
Peki, bu düşünceler bizim için bir acil çıkış kapısı mıdır? Zaten başarılı olamayacağımızı düşündüğümüz bir sınava girmeden önce, ben bir aptalım diyerek başarısızlığımızla yüzleşmekten kaçmış mı oluruz?
Günlük hayatta otomatik olarak geliştirdiğimiz bu düşünceler üzerinde etraflıca düşünmeyiz. Otomatik düşüncelerin kökeni, geçmiş yaşantılarımızda edindiğimiz olumsuz tecrübeler olduğu gibi toplumun, bizim doğru olduğunu kabul etmemizi beklediği düşünceler de olabilir. Ön yargıları olduğu için eleştirdiğimiz insanların hepsi hatalı otomatik düşüncelerinin esiridir.
Düşünce hataları nelerdir?
Günlük hayatımızda sıkça başvurduğumuz bu düşünce hatalarına gelin birlikte göz atalım.
1) Zihin Okuma:
Karşımızdakinin zihnindekileri tahmin etme çabasıdır. Örnek:
Telefonuma geç cevap verdi, kesin benimle konuşmak istemiyor.
2) Aşırı Genelleme:
Bir olaydan çok geniş anlamlar çıkarılmasıdır. Kayserililer cimri olur, cümlesi aşırı genellemeye uygun bir örnektir.
3) Etiketleme:
Kişiyi bir davranışına bakarak genellemektir. Örnek:
Benimle ders notlarını paylaşmadı çok bencil biri
4) Ya Hep Ya Hiç:
İki uçta olan düşüncelerdir. Örnekler:
Bu işi alamazsam, hiçbir şey yolunda gitmeyecek.
Eğer beni sevmezse, mutlu bir insan olamam.
5) Felaketleştirme:
Gelecekte hep kötü şeyler olacağı düşüncesidir. Bu düşünce tarzında olumsuz bir durumun çok kötü sonuçlar doğuracağı varsayılır. Örnek:
KPSS de başarısız olursam, bu sonum olur.
6) Olumluyu Göz Ardı Etme:
İyi şeylerin yaşanmış olması tesadüfidir ve kişi bu durumun kendisiyle bir ilgisi olmadığını düşünür. Örnek:
Sınavdan başarılı olmamın sebebi tamamen hocaların kolay sorması.
7) Duygusal Akıl Yürütme:
Kişinin olay veya insanlar hakkında hissettiklerinin doğru olacağına inancından doğan düşüncelerdir. Örnek:
Ben insanı ilk görüşte tanırım, bu adam güvenilmez birine benziyor.
8) Meli Malı Düşünceler:
Yaşamın kesin kuralları olduğu ve bu kuralların yerine getirilmediğinde felaketlere neden olabileceği inancıdır. Örnek:
Çok iyi yapmalıyım, yapamazsam başarısızım demektir.
Bu ve bunun gibi -meli, -malı içeren fikirler bir süre sonra o işlere karşı öfke meydana getirir. Eğer davranışlarımız -meli, -malı standartlarının altına düşerse utanç ve suçluluk yaşamamıza neden olur.
9) Kişiselleştirme:
Her hangi bir olayın ortaya çıkmasında ya da bir sorunun yaşanmasında birçok kişinin sorumluluğu olmasına karşın bir kişinin olup bitenden kendisinin sorumlu olduğunu düşünmesidir.
- Takımı yenilen bir basketbolcunun yenilgiden kendisini sorumlu tutması bu tür çarpıtmaya örnek olarak verilebilir.
10) Olumsuz Süzgeç:
Yaşanılan durumla ilgili bilginin tek bir olumsuz yönüne odaklanılır diğer tüm faktörler görmezden gelinir. Örnek:
Beni partiye davet etmedi, sevilmeyen biriyim.
11) Hatalı Falcılık:
Adından da anlaşılacağı üzere bazen gelecekte olabilecek durumlarla ilgili olumsuz tahminlerde bulunup gerçekmiş gibi hisseder ve yaşarız. “Asla iyi bir baba olamayacağım” ya da “şimdi parmak kaldırıp fikrimi söylersem herkes bana gülecek” “beni seçmeyecekler”, gibi yargılar bu kalıba verilebilecek örnekler olabilir.
Kaynakça:
http://www.medaimyanikklinigi.com/hayatimizi-zorlastiran-dusunce-hatalarimiz-2/ — medaimyanikklinigi.com, Hayatımızı zorlaştıran düşünce hatalarımız. 27 Ocak 2017
http://psikolezyum.com/bilissel-carpitmalar/ — psikolezyum.com, Yaygın görülen düşünce hataları. 31 Temmuz 2017
http://www.nasilbasederim.com/dusunce-hatalari/ nasilbasederim.com, Düşünce hataları. 24 Kasım 2017
http://srm.metu.edu.tr/sites/srm.metu.edu.tr/files/brochure3a.pdf
Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️
Başarılarının devamını diliyorum…