Psikolojik Rahatsızlıklar

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

Günümüzde insanların çoğu, çocukları çok fazla etiketleyerek kalıpyargılar oluşturabiliyorlar. Bu durum çocukta, “Bana yaramaz diyorlarsa demek ki ben yaramazım” anlayışı ortaya çıkarıyor. Oysaki her yaramaz çocuğa hiperaktif diyemeyiz. Ayrıca şunu da bilmemiz gerekiyor ki “hiperaktiflik” yaramazlık değildir! Genelde bazı insanlar, hiperaktif olduğunu düşündüğü çocuklara “kötü yetiştirilmiş veya terbiye edilmemiş” gözüyle bakıyorlar. Fakat bu durum tamamen yanlıştır. Çünkü bu hastalık, tanısı konulmuş, tıbbi bir rahatsızlıktır. Ancak uzman kontrolünde teşhis konulabilir.

DEHB Nedir?

Dikkat eksikliği (dikkatinin kolayca dağılması, başlanılan işi bitirememe/sürdürememe, düzensiz ve dağınık çalışma, unutkanlık), aşırı hareketlilik (genelde sürekli koşma, oturduğu yerde dahi hareketlilik, çok konuşma) ve dürtüsellik (acelecilik, sırasını bekleyememe, karşısındakini dinleyememe ve karşısındakinin sık sık sözünü kesme) ile karakterize edilen ve gelişimsel bir sorun olan bu duruma Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu denir. DEHB, çocukluk çağında görülebilen en önemli psikolojik sorunların başında yer alır.

Müller (2000), televizyon ve bilgisayardan çok fazla uyaran alan çocukların tüm bunları işleyemediklerini ve bunun sonucunda aşırı hareketlilik ve farklı davranış bozuklukları geliştirdiklerini ifade etmektedir.

DEHB tanısı konulabilmesi için belirtilerin 7 yaşından daha önce de var olması, en az 6 ay boyunca devam ediyor olması ve birden fazla ortamda (okul-ev) görülmesi gerekir. Aynı zamanda DEHB; aileyi, okulu ve çevreyi etkileyen ve ilgilendiren bir eğitim-öğretim sorunudur.

DeGrandpre ve Hurrelmann (1990), dikkat eksikliğinden günümüz yaşam koşullarını sorumlu tutmaktadır. Günümüzde çocukların büyük çoğunluğu yapay ortamlarda yetişmektedir. Çocuklar hareketsiz bir yaşam sürmekte, deneyim ve tecrübelerden uzak kalıp çoğunlukla bilgisayar ve televizyon gibi araçlardan hazır bilgiler edinmektedirler. Bunun sonucunda işitsel ve görsel duyular fazla gelişmemektedir (Köckenberger, 1997; Köckenberger ve Gaiser (2002), Liebertz, 2006).

Liebertz (2006) ve Weyhreter (2000), çocuklarda aşırı derecede bir tüketimin olduğunu, bunun yanı sıra yaratıcılığın azaldığını ifade etmektedirler ve tüm bunların hareket ve dikkat bozukluğunu ortaya çıkardığını düşünmektedirler.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu’nun temel özelliği, kalıcı ve sürekli olan dikkat süresinin kısalığı, bilişte ortaya çıkan ataklık ve huzursuzluktur. DEHB’nin çocuk ruh sağlığı servislerine başvuru sebepleri arasında birinci sırada olduğu bildirilmektedir (Amerikan Psikiyatri Birliği, 1994, akt: Evinç ve Gençöz, 2007).

DEHB çocuklarda, ergenlerde ve yetişkinlerde görülebilen bir hastalıktır.

Kaç Tip DEHB Vardır?

DEHB olan çocuklar, 3 ayrı grupta incelenirler:

  1. Hem aşırı hareketlilik ve dürtüsellik hem de dikkat eksikliği sorunları olanlar
  2. Sadece aşırı hareketlilik ve dürtüsellik sorunu olanlar
  3. Sadece dikkat sorunu olanlar

Erkek çocuklarında aşırı hareketlilik-dürtüsellik sorunları daha fazla görülürken, kız çocuklarında dikkat eksikliği belirtileri daha ön plandadır.

DEHB’ye Sebep Olan Durumlar Nelerdir?

En önemli rolü kalıtım üstlenir. Genetik etmenler dışında, hamilelikte alkol/sigara kullanımı, dopamin sitemiyle alakalı durumlar, hamilelikte annenin geçirdiği hastalıklar, gıda-katkı maddeleri ve toksik maddeler, çocukta beyin hasarlarının oluşması, doğum öncesi,doğum ve doğum sonrasında yaşanan sorunlar, çevresel etmenler, aile yapısı ve işleyişindeki bozukluklar DEHB’ye yol açabilmektedir.

DEHB Belirtileri Nelerdir?

Dikkat Eksikliği Belirtileri

  • Dikkatini bir noktada toplayamama
  • Dış uyaranlarla dikkatin çok kolay dağılabilmesi
  • Ayrıntıları dinleyememe
  • Hafıza güçlüğü çekme
  • Konsantre olmakta zorlanma
  • Unutkanlık
  • Eşyaları/ oyuncakları sık sık kaybetme
  • Düzensizlik
  • İşlem hızında yavaşlık
  • Gereksiz ayrıntılara takılma ve vakit kaybetme
  • Oyun kurma ve devam ettirmede güçlük
  • Görev ve sorumlulukları sürekli ertelemek

Hiperaktivite/Dürtüsellik Belirtileri

  • Aceleci davranma ve sabırsız olma
  • Çabuk sıkılma
  • İsteklerini erteleyememe
  • Sorulan sorulara düşünmeden çok hızlı cevap verme
  • Başkalarının sözünü kesme
  • Yerinde duramama
  • Çok fazla risk alma
  • Geçmişle bağlantıyı kurmakta güçlük çekme
  • Kendini kontrol etmede güçlük
  • Ani kararlar verme ve telaşlı olma hali
  • Yüksek sesle konuşma

Bebeklik döneminde DEHB belirtileri; az ve düzensiz uyku, yeme sorunları, huzursuzluk, çok ağlama, kolayca yatıştırılamama gibi belirtilerdir.

Çocuğun uzun süre televizyon izleyebilmesi veya bilgisayar oyunu oynayabilmesi dikkat problemleri olmadığını göstermez.

Dikkat eksikliği, okul başarısızlığına sebep olurken; dürtüsellik ve aşırı hareketlilik uygun arkadaş ilişkileri geliştirmeyi engeller. DEHB, ergenlik döneminde madde kullanımına, okuldan kaçma veya atılma durumuna sebep olabilir. Tüm bunlar çocuklarda özgüvenin düşmesine ve depresyona yol açabilir.

Çocuğun davranışlarını yaramazlık ya da şımarıklık olarak yorumlayan anne babalar, çocuklarına sürekli ceza verme eğilimi içerisine girerler. Fakat bu durum çocukla anne babanın arasındaki ilişkilerin bozulmasına sebep olur ve çocuğun ruh sağlığını olumsuz yönde etkiler.

DEHB Tedavisi

DEHB tedavisi bazı kişiler tarafından maalesef basite alınmaktadır ve üstünde durulmamaktadır. Ancak DEHB yaşamı ciddi şekilde etkileyen bir hastalıktır. Tedavinin ilk şartı aile, okul ve ruh sağlığı alanındaki uzmanların işbirliği içerisinde olması gerektiğidir. Tedavide daha çok, çocukla sağlıklı ilişki kurabilme amaçlanır.

DEHB’nin tedavisi çoğu zaman ilaç, psikoterapi, psikoeğitim ve psikososyal tedavileri kapsar. İlaç tedavisinde amaç çocuğun dikkatini arttırmak ve hareketlerini kontrol etmesini sağlamaktır. Antidepresanlar, psikostimulanlar, anksiyolitikler, antikonvülzanlar, lityum, klonidin ve guanfasin gibi ilaçlar DEHB’nun tedavisinde kullanılan ilaçlardır.

Okulda öğretmenlerin de DEHB olan çocuklara karşı sorumlulukları vardır. Okuldaki psikolojik danışmanlar ya da diğer öğretmenler, öğrencilerin günlük rutinlerini planlamalarına yardımcı olabilirler. Dakik olma konusunda bilgi vermeleri gerekir ve teşvik etmeleri gerekir. Çocukların çalışmaya adapte olmalarını sağlayabilirler. Çocuklara plan yapmasını öğreterek hayatlarının daha düzenli olmasını sağlayabilirler. Çalışmaları sırasında ara vermelerini önerebilir ve böylece sıkılmalarını önleyebilirler. Ayrıca hastaların olumlu davranışlarında ödül vermek bir pekiştireç olarak işe yarayabilir.

DEHB’li Çocuklara Nasıl Yaklaşmalıyız?

Bu çocuklara terbiye etmek anlamında uygulanacak olan şiddet veya ölçüsüz cezalar, sorunun daha da büyümesine sebep olur. Yapılması gereken, sınırları ve kuralları esnek tutarak çocuklara ılımlı yaklaşmak, konuşmak ve çocukları bilgilendirmektir.

Ayrıca bu çocukların az mevcutlu sınıflarda eğitim görmesi sağlanabilir ya da okula destek olarak bir de bireysel eğitim verilebilir.


Yararlanılan Kaynaklar:

  1. http://www2.ctf.edu.tr/stek/pdfs/62/6213.pdf
  2. http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/sb/egt/pdf/hiperaktivite.pdf
  3. http://www.istanbulsaglik.gov.tr/w/sb/egt/pdf/hiperaktivite.pdf
  4. 7 Sayfada Ruhsal Hastalıklar, Sıtkı Karaca, 2012, Damla Yayınları Derneği
  5. Gelişim Psikolojisi, Ergin ve Köseoğlu, Kasım 2017, Nobel Yayınları

Okuduğunuz içerik sevgiyle oluşturulmuştur ❤️

Başa dön tuşu